برۆنکایت (Bronchitis)، برۆنشیت یان بە کوردی “هەوکردنی بۆرییەکانی هەناسە” بریتییە لە ورووژان یان هەوکردنی ناوپۆشی بۆرییەکانی هەناسە لە کۆئەندامی هەناسەدا کە دەتوانێت توند یان درێژخایەن بێت. نیشانە باوەکانی بریتین لە کۆکەی بەردەوام لەگەڵ بەڵغەم یان بێ بەڵغەم، هەناسەتەنگیی سووک بۆ مامناوەند، ئازاری سنگ و هەندێک جار تا. هۆکارە سەرەکییەکانی بریتین لە هەوکردنی ڤایرۆسی، بەرکەوتن بە دووکەڵی جگەرە یان پیسیی ژینگە و لە هەندێک حاڵەتدا هەوکردنی بەکتریایی یان هەستیاری. چارەسەری جۆری توندی ئەم نەخۆشییە چارەسەریی پاڵپشتییە و بەندە بە هۆکار و توندیی نیشانەکان: پشوودان، خواردنی شلەمەنی، دەرمانی دژەکۆکە یان ئەگەر پێویست بوو تراوکەرەوەی بەڵغەم و هەندێک جار ئەگەر هەوکردنی بەکتریایی هەبێت ئەنتی بایۆتیک یان مەترسیی لێکەوتەیی لە ئارادا بێت. چاودێریی پێویست بریتییە لە بەڕێوەبردنی باشی کۆئەندامی هەناسەدان، دوورکەوتنەوە لە ماددە ورووژێنەرەکان (وەک جگەرە، دووکەڵ)، پاکڕاگرتنی هەناسەدان و بەدواداچوونی پزیشکی لە حاڵەتە بەردەوامەکانی کۆکە و هەناسەتەنگیدا.
هەوا لە دەم و لووتەوە سەرەتا ئاراستەی بۆریی سەرەکیی هەوا (Trachea) دەبێت کە ١٠سم درێژە و دوایی لە نزیک سییەکاندا بە دوو لقی ڕاست و چەپ (Bronchi) دابەش دەبێت. لە ناو سییەکاندا بە بۆریچکەکاندا (Bronchioles) دەگاتە سیکڵدانۆچکەکان (Alveoli) و لەوێدا ئاڵوگۆڕی گازی لەگەڵ تۆڕێک لە موولوولەکانی خوێن ڕوو دەدات.
پێناسە و گرینگی هەوکردنی برۆنکایت هەناسە
هەوکردنی بۆرییەکانی هەناسە ئاماژەیە بۆ هەوکردن و ورووژانی ناوپۆشی بۆرییەکانی هەناسە. بۆرییەکانی هەناسە بەرپرسن لە ئاراستەکردنی هەوا بۆ ناو سییەکان. کاتێک ئەم ناوپۆشە تووشی هەوکردن یان ورووژان دەبێت، بەڵغەمی زیاتر بەرهەم دەهێنێت و دەبێتە هۆی تەسکبوونەوەی بۆری هەناسە و سەرهەڵدانی کۆکەیەکی کاتی یان درێژخایەن. هەوکردنی بۆرییەکانی هەناسە دوو جۆرە: توند و درێژخایەن. برۆنشیتی توند بە زۆری دوای هەوکردنی ڤایرۆسی یان بەکتریایی کورتخایەن ڕوو دەدات و پتر لە ماوەی چەند هەفتەیەکدا چارەسەر دەبێت. زۆر جار هەوکردنی درێژخایەن بە هۆی بەردەوامبوونی بەرکەوتن بە ماددە ورووژێنەرەکانی هەناسە وەک جگەرەکێشان یان پیسبوونی هەوا دروست دەبێت و دەتوانێت ببێتە هۆی گۆڕانکاریی هەمیشەیی لە شانەکانی کۆئەندامی هەناسەداندا. زانیاری سەبارەت بە هەوکردنی بۆرییەکانی هەناسە و چۆنیەتیی پەرەسەندنی، دەتوانێت یارمەتی مرۆڤ بدات لە کاتی خۆیدا چاودێریی پزیشکی وەربگرێت و لە سەرهەڵدانی لێکەوتەکانی بەرگری بکات.
نیشانەکانی کامانەن و چۆن دەستنیشان دەکرێت؟
نیشانەکانی هەوکردنی توندی بۆرییەکانی هەناسە بە زۆری کتوپڕ سەر هەڵدەدات و بە کۆکەیەکی بەردەوام دەست پێدەکات کە ڕەنگە بەڵغەمێکی ڕوون یان بڕێک خۆڵەمێشی-زەردیشی لەگەڵدا بێت. نیشانەکانی تری بریتین لە:
- هەست بە ئازار و فشار لە سنگدا لە کاتی کۆکە یان هەناسەداندا
- توندیی سنگ یان دەنگێکی کپ لە سنگدا
- تایەکی سووک بۆ مامناوەند
- ماندوویەتی یان ناڕەحەتیی گشتی
- لە هەندێک حاڵەتدا پژمین یان ئاوی لووت
هەوکردنی درێژخایەنی بۆرییەکانی هەناسە بە کۆکەیەکی بەردەوام بۆ ماوەی لانی کەم سێ مانگ لە دوو ساڵدا و لەسەر یەک دەناسرێتەوە و بەزۆری لەگەڵ دەردانی درێژخایەنی بەڵغەم، بە تایبەت لە بەیانیاندا دەردەکەوێت. دەستنیشانکردنی نەخۆشییەکە پتر لەسەر بنەمای مێژووی پزیشکی و پشکنینی جەستەیی نەخۆشەکەیە. لە هەندێک حاڵەتدا پزیشک بۆ ڕەتکردنەوەی کێشەکانی تری وەک ئاسم (ڕەبۆ) یان هەوکردنی سییەکان، ڕەنگە فەرمانی وێنەگرتنی سنگ، پشکنینی کارایی سییەکان (flowmetry) یان پشکنینی بەڵغەم بدات. ئەگەر نیشانە توندەکان زیاتر لە سێ هەفتە بەردەوام بوون یان تای بەرز، ئازاری توندی سنگ یان هەناسەتەنگییەکی توند ڕووی دا، پێویستە هەڵسەنگاندنی تایبەتتری بۆ بکرێت.
- هەوکردنی بەکتریایی دەتوانێت ببێتە هۆی برۆنشیتی توند کە پێویستی بە ئەنتی بایۆتیکە.
- برۆنشیتی درێژخایەن: پتر بە هۆی بەرکەوتنی درێژخایەن بە ورووژێنەرەکانی کۆئەندامی هەناسەدان (وەک جگەرەکێشان، دووکەڵی جگەرە، پیسکەرەکانی پیشەسازی، گاز یان تۆز) ڕوو دەدات. هەروەها بوونی نەخۆشییە درێژخایەنەکانی وەک نەخۆشیی تەسکبوونەوەی ڕێڕەوی هەناسەی درێژخایەن (COPD) یان هەستیاریی هەناسەدان دەتوانێت مەترسی برۆنشیتی درێژخایەن زیاد بکات.